Πολλά ασυνόδευτα παιδιά που καταλήγουν στην Ελλάδα μπορούν πια να έχουν τον «δικό τους άνθρωπο». Ελπίζω πως είμαι ένας από αυτούς.

Είμαι 31 χρόνων, με πτυχίο γαλλικής γλώσσας και φιλολογίας από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είμαι ανάδοχος παιδιού με την Action Aid και, εδώ και λίγους μήνες, ένα από τα πρώτα δώδεκα μέλη του «Δικτύου Επιτροπείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων», ενός πρωτοποριακού για τα ελληνικά δεδομένα προγράμματος που δημιουργήθηκε από τη ΜΕΤΑδραση το 2014 και έχει στόχο την προστασία και υποστήριξη των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας.

Κάθε χρόνο φτάνουν μόνα τους στην Ελλάδα εκατοντάδες παιδιά – μια εξαιρετικά ευάλωτη ομάδα, έκθετη σε μεγάλους κινδύνους. Μέχρι πρόσφατα, και παρά τη λειτουργία κατάλληλων δομών φιλοξενίας, κανείς δεν αναλάμβανε την ευθύνη για τη συνοδεία τους, με αποτέλεσμα να παραμένουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα στα κρατητήρια ή να αφήνονται ελεύθερα και αρκετά από αυτά να καταλήγουν στα χέρια διακινητών και κυκλωμάτων εκμετάλλευσης.

Το να είμαι μέλος αυτού του δικτύου το αισθάνομαι σαν μια φυσική επιλογή. Aπό μικρή ήθελα να προσφέρω και να βοηθάω τους πιο αδύναμους. Έτσι λοιπόν, όταν πληροφορήθηκα από μια φίλη γι’ αυτό το πρόγραμμα, και έχοντας δουλέψει ως καθηγήτρια σε γκρουπ γαλλόφωνων προσφύγων και ως υπεύθυνη δημιουργικής απασχόλησης ασυνόδευτων ανηλίκων στην Κιβωτό, σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να συμβάλω θετικά στην υποστήριξη αυτών των παιδιών. Στην αρχή βέβαια τα συναισθήματα ήταν ανάμεικτα: Θα τα καταφέρω; Ποια προβλήματα θα αντιμετωπίσω; Πόσο τρέξιμο θα έχω; Τι καταστάσεις θα βιώσω;

Θέμα ευθύνης

Το άγχος μου, όσο περνούσαν οι μέρες εκπαίδευσης και ενημέρωσης, μεγάλωνε ώσπου έφτασε η μεγάλη μέρα, που έπρεπε να αναλάβω το πρώτο παιδί. Αρχικά έπρεπε να πάω στον Εισαγγελέα Ανηλίκων, προκειμένου να πάρω τις εξουσιοδοτήσεις που με διόριζαν υπεύθυνη για τη διενέργεια πράξεων για λογαριασμό του ασυνόδευτου ανηλίκου.

Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποιείς τη σοβαρότητα και την ευθύνη του έργου το οποίο έχεις αναλάβει. Τη στιγμή όμως που είχα απέναντί μου το πρώτο μου παιδάκι, με έναν μαγικό τρόπο όλο το άγχος και το σφίξιμο στο στομάχι έφυγαν. Ήμουν εντελώς ήρεμη και με χαρούμενη διάθεση. Σε καμία περίπτωση δεν έπρεπε να του μεταδώσω δυσάρεστα συναισθήματα – ο δικός μου ρόλος ήταν να το αποφορτίσω από αυτά. Αφού του εξήγησα γιατί ήμουν εκεί, το παιδί άρχισε σιγά σιγά να με εμπιστεύεται, να μου διηγείται την ιστορία του και πώς κατέληξε στη χώρα μας. Δεν θα ξεχάσω το βλέμμα του, που ήταν καρφωμένο πάνω μου όση ώρα τού εξηγούσα με ποιον τρόπο μπορούσα να το βοηθήσω.

Ο πρωταρχικός σκοπός μας είναι η προστασία και η προώθηση των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα. Αναλαμβάνουμε εξουσιοδοτήσεις –«πράξεις επιτροπείας»– από τους Εισαγγελείς Ανηλίκων ή Πρωτοδικών, που αφορούν συγκεκριμένα θέματα, ιδιαίτερα σημαντικά για τη ζωή του παιδιού, όπως οι διαδικασίες ασύλου και οικογενειακής επανένωσης, η ένταξη στην εκπαίδευση, η πρόσβαση στην υγεία και η αναζήτηση δραστηριοτήτων. Το πιο σημαντικό όμως είναι να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε έναν ισχυρό δεσμό, μια σχέση εμπιστοσύνης μαζί του, ώστε να συνεισφέρουμε στην κοινωνική του εξέλιξη και να του δημιουργήσουμε τα κίνητρα για την παραμονή του εδώ, σε ασφαλείς συνθήκες. Το πρόγραμμα διαθέτει ψυχολόγο που μας βοηθάει στον τρόπο προσέγγισης, καθώς και δικηγόρο, ενώ οι περισσότερες συναντήσεις μας με τον ανήλικο γίνονται με την παρουσία διερμηνέα.

Διαφορετικές ζωές, ξεχωριστές περιπτώσεις, άλλες θρησκείες, άλλοι πολιτισμοί, άλλες γλώσσες, άλλες κουλτούρες: ιδιαίτερες καταστάσεις, τις οποίες πρέπει να διαχειριστείς με λεπτότητα κι ευαισθησία, χωρίς να ξεπερνάς τα όρια. Για ν’ αποδώσεις καλύτερα, πρέπει να γίνεις ένα με αυτά τα παιδιά. Πρέπει να μπεις στην ψυχή τους, στο μυαλό τους, στην καρδιά τους. Να νιώσεις τι σκέφτονται, πώς αισθάνονται, να τα κάνεις να σε εμπιστευτούν, να σου πουν πράγματα που είναι δυσάρεστα και δύσκολα. Πρέπει να τα κάνεις να σε νιώσουν δικό τους άνθρωπο στην άγνωστη χώρα όπου βρέθηκαν παρά τη θέλησή τους και κάτω από τις πιο απάνθρωπες συνθήκες.

Stories of their lives

Κάθε μέλος του δικτύου επιτροπείας μπορεί να αναλάβει τρία τέσσερα παιδιά. Εγώ αυτήν τη στιγμή έχω τέσσερα και αρκετές εμπειρίες να μοιραστώ. Θ’ αναφερθώ στην περίπτωση δύο αγοριών: Καθώς οι συναντήσεις μας, χωριστά με το κάθε παιδί, πλήθαιναν, εντόπισα κάποια κοινά στοιχεία και έτσι κατάλαβα ότι πιθανότατα αυτά τα δυο παιδιά γνωρίζονται και είχαν χάσει το ένα τα ίχνη του άλλου. Αφορμή να συναντηθούν λοιπόν ήταν η εκδρομή που διοργανώσαμε μαζί με τα υπόλοιπα μέλη.

Δεν θα ξεχάσω την αντίδρασή τους όταν συναντήθηκαν για πρώτη φορά, μετά την κοινή παραμονή τους σε κέντρα κράτησης για μισό μήνα. Τα παιδιά αυτά βρίσκονταν στο ίδιο πλοίο, έχοντας εγκαταλείψει τις χώρες τους λόγω πολέμου, ταξίδευαν για μέρες, βρέθηκαν στην Ελλάδα γιατί το πλοίο δεν άντεξε μέχρι τον προορισμό τους, πάλεψαν με τα κύματα για να σωθούν, βρέθηκαν σε κέντρο κράτησης και, στο τέλος, σε διαφορετικά κέντρα φιλοξενίας-ξενώνες. Οι δύσκολες και απάνθρωπες συνθήκες, ο κίνδυνος που βίωσαν μαζί και οι κοινές τραυματικές τους εμπειρίες τα έχουν φέρει πολύ κοντά το ένα στο άλλο, παρόλο που είναι από διαφορετικές χώρες. Το δέσιμό τους είναι τέτοιο που ξεπερνά και στενούς βαθμούς συγγένειας. Δεν μπορώ να περιγράψω πώς ένιωσα όταν τα είδα να μοιράζονται μισό σάντουιτς και μισό αναψυκτικό, ενώ δεν σταματούσαν να κρατιούνται από το χέρι σε όλη τη διάρκεια της εκδρομής.

Δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ επίσης στην περίπτωση ενός εξάχρονου κοριτσιού. Παιχνίδια και φαγητά που φύλαγε μέσα στην ίδια τσάντα, είχαν γίνει ένα μέσα σε αυτήν, καθώς δεν είχε ξεχάσει τη συμβουλή της μαμάς της να φυλάει φαγητό, αφού κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους δεν είχαν καθόλου. Μου έκανε εντύπωση με πόση παιδικότητα μου περιέγραφε το ταξίδι της, σαν να μην ήταν κάποιο τραυματικό γεγονός αλλά μια «αστεία» περιπέτεια. Με συγκίνησε που στο πρόσωπό μου είδε κατευθείαν έναν δικό της άνθρωπο. Η χειρότερη στιγμή: όταν με κάλεσε στο κινητό μου και, κλαίγοντας με λυγμούς, προσπαθούσε να μου πει το πρόβλημά της χωρίς εγώ να καταλαβαίνω, αφού δεν μιλούσαμε την ίδια γλώσσα. Η καλύτερη στιγμή: η συνάντηση μητέρας-παιδιού μετά από δέκα μέρες αποχωρισμού. Ένιωσα απίστευτη ανακούφιση και χαρά που βοήθησα κι εγώ στην επανένωσή τους.

Σχέσεις στοργής

Αυτό που μου έχει κάνει εντύπωση είναι πως όλα τα παιδιά, ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά από τη χώρα τους, τηρούν τα έθιμα και τις παραδόσεις τους. Ότι ανταποδίδουν την αγάπη τους μέσα από μικροδωράκια και ζωγραφιές, φροντίζοντάς μας κι αυτά με τον τρόπο τους. Ότι, παρόλο που έχουν στερηθεί πολλά, προσέχουν πάντα την εμφάνισή τους. Ότι, λόγω των συνθηκών, αρχίζουν να ωριμάζουν και να νιώθουν υπεύθυνα για τον εαυτό τους από πολύ μικρή ηλικία. Υπάρχουν και παιδιά που δεν ανοίγονται εύκολα. Και δυστυχώς υπάρχουν κι άλλα που δεν μπορέσαμε να τα βοηθήσουμε – είναι αυτά που έφυγαν παράτυπα, χωρίς να προλάβουμε καν να τα συναντήσουμε.

Από τα παιδιά με τα οποία έχω συνεργαστεί έχω πάρει πάρα πολλή αγάπη και δύναμη για να συνεχίσω. Θα ήθελα κάποια στιγμή στο μέλλον να μάθω για την εξέλιξή τους. Μπορεί να μην είχαμε τίποτα κοινό, αλλά το συναίσθημα αρκούσε για να ξεπεράσει όλα τα πολιτισμικά και γλωσσικά εμπόδια. Κάθε φορά που κάποιο από αυτά παίρνει τον δρόμο του, νιώθω πως αποχωρίζομαι έναν δικό μου άνθρωπο. Το δέσιμο που δημιουργείται ανάμεσα σε μένα κι εκείνα είναι αναπόφευκτο, διότι το πρόβλημά τους, όσο διαρκεί, γίνεται και δικό μου. Η απογοήτευση σε κάθε εμπόδιο που προκύπτει κατακλύζει κι εμένα. Και η δική τους χαρά είναι και δική μου, γιατί έχω συμβάλει κι εγώ σ’ αυτό το αποτέλεσμα.

Το έργο χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία στο πλαίσιο του Προγράμματος «Είμαστε όλοι Πολίτες», το οποίο είναι μέρος του συνολικού Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ για την Ελλάδα, γνωστού ως EEAGrants. Διαχειριστής Επιχορήγησης του Προγράμματος είναι το Ίδρυμα Μποδοσάκη.Στόχος του Προγράμματος είναι η ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών στη χώρα μας και η ενίσχυση της κοινωνικής δικαιοσύνης, της δημοκρατίας και της βιώσιμης ανάπτυξης.