Φυλακίσεις σε απάνθρωπες συνθήκες, ακραίες τακτικές σωματικής κακοποίησης, βιασμοί, καθημερινή ψυχολογική βία. Σε πολλές χώρες του κόσμου, αδιανόητοι σε εμάς τρόποι σκληρής και ταπεινωτικής μεταχείρισης αποτελούν ακόμη τακτική επιβολής, εκφοβισμού, τιμωρίας. Ανάμεσα στους πρόσφυγες που φτάνουν στην Ελλάδα, ένα υψηλό ποσοστό είναι θύματα βασανιστηρίων, συχνά όμως αποτελούν τα «αόρατα» πρόσωπα του ευάλωτου προσφυγικού πληθυσμού.
Η ΜΕΤΑδραση, Οργάνωση της Κοινωνίας των Πολιτών, από τον Σεπτέμβριο του 2011 έχει αναλάβει την αναγνώριση και πιστοποίηση θυμάτων βασανιστηρίων, καλύπτοντας το κενό στη χώρα μας μετά την αναστολή της λειτουργίας του Ιατρικού Κέντρου Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων (ΙΚΑΘΒ). Η διεπιστημονική ομάδα της ΜΕΤΑδρασης (κοινωνικός λειτουργός, ιατρός, ψυχολόγος, νομικός), στην οποία συμμετέχουν πρώην στελέχη του ΙΚΑΘΒ, με 25ετή εμπειρία στο αντικείμενο, αλλά και νέοι εξειδικευμένοι επιστήμονες με εμπειρία στο πεδίο, ακολουθεί την ολοκληρωμένη διαδικασία διερεύνησης και πιστοποίησης θυμάτων βασανιστηρίων, όπως αυτή ορίζεται από το Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης*.
Από τον Αύγουστο του 2017, με τον εγκλωβισμό χιλιάδων ανθρώπων, κυρίως στα νησιά του Β. Αιγαίου, στις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης των hotspot, έγινε επιτακτική η ανάγκη για επιτόπια διερεύνηση και πιστοποίηση θυμάτων βασανιστηρίων. Για τον λόγο αυτό, με τη στήριξη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η ΜΕΤΑδραση ξεκίνησε τον ίδιο μήνα αποστολές της ομάδας εμπειρογνωμόνων στα νησιά του Β. Αιγαίου. Ήδη ολοκληρώθηκαν δύο αποστολές, στη Χίο και τη Λέσβο, ενώ οι επόμενες θα υλοποιηθούν στη Σάμο και στη Λέρο, με απώτερο στόχο την μηνιαία τακτική διερεύνηση ενδεχόμενων θυμάτων βασανιστηρίων.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των περιπτώσεων στα νησιά προέρχονται από τη Συρία, αλλά και από χώρες όπως το Σουδάν, το Κονγκό, το Αφγανιστάν, το Ιράν. Λίγοι γνωρίζουν τα φοβερά βασανιστήρια τα οποία έχουν υποστεί πολλοί πρόσφυγες και το ότι οι Σύροι δεν είναι απλά «πρόσφυγες πολέμου». Οι άνθρωποι αυτοί φέρουν εμφανή τα σημάδια των βασανιστηρίων στο σώμα και την ψυχή τους και ο καθένας έχει μια ξεχωριστή ιστορία βίας και κατάχρησης εξουσίας να διηγηθεί.
«Κάποιες φορές, συχνά στη Συρία, η σύλληψη από την καθεστωτική αστυνομία ακολουθείται από συλλήψεις από κάθε άλλη παραστρατιωτική οργάνωση, με σκοπό τη στράτευση του θύματος με κάποια από τις αντίθετες δυνάμεις που δραστηριοποιούνται εν μέσω εμπόλεμων συρράξεων. Το σύνθημα είναι “ή μαζί μας ή θάνατος” και πολλές φορές ερχόμαστε σε επαφή με ανθρώπους που έχουν 3 ή 4 αλλεπάλληλες συλλήψεις στο ιστορικό τους, από διαφορετικούς βασανιστές κάθε φορά, γιατί τα θύματα δεν ήθελαν να πολεμήσουν ή να γίνουν οι ίδιοι βασανιστές», μας λένε τα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας της ΜΕΤΑδρασης.
Στην περίπτωση του Μουσταφά**, ο ίδιος ήταν τυχερός, όχι όμως ο αδερφός του… Ο Μουσταφά κατάφερε να δραπετεύσει από τους βασανιστές τους, λίγες μέρες όμως αργότερα βρήκε το πτώμα του αδελφού του μέσα σε ένα τσουβάλι στην αυλή του πατρικού τους σπιτιού.
Μέχρι σήμερα έχουν υποστηριχθεί από τη ΜΕΤΑδραση πάνω από 650 άτομα, τα περισσότερα μετά από παραπομπή από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές ή άλλες οργανώσεις. 650 ιστορίες βίας κι ελπίδας…
*Το Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης (ΠΚ) (Istanbul Protocol-IP), αποτελεί ένα αναγνωρισμένο πρότυπο των Ηνωμένων Εθνών για την αξιολόγηση των προσώπων που ισχυρίζονται ότι έχουν υποστεί βασανιστήρια και κακομεταχείριση, για τη διερεύνηση περιπτώσεων καταγγελλόμενων βασανιστηρίων και για τη διαβίβαση αυτών των ευρημάτων στο δικαστικό σώμα ή οποιονδήποτε άλλο αρμόδιο οργανισμό. Επί σειρά ετών τα πιστοποιητικά που εκδίδονται βάσει του ΠΚ χρησιμοποιούνται από τα διεθνή δικαστήρια ως αδιαμφισβήτητα τεκμήρια τέλεσης βασανιστηρίων (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων-Στρασβούργο, Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια της Χάγης για την Πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα).
**Το όνομα έχει αλλάξει για την προστασία των προσωπικών δεδομένων του επωφελούμενου
Φωτογραφία: Rahmat Ahmadi